اگرچه آسيبهاي اجتماعي از جامعه به مدارس وارد مي‌شود اما براي امن ماندن محيط مدارس و مراقبت از دانش آموزان در برابر آسيبهاي اجتماعي نياز به برنامه‌ريزي‌هاي کوتاه مدت و دراز مدت و اجراي برنامه‌هاي آموزشي ويژه نوجوانان است و در اين رابطه آموزش و پرورش نقش کليدي دارد هرچند نمي‌توان ضرورت همکاري سايرنهادها با دستگاه تعليم و تربيت براي واکسيناسيون دانش آموزان در برابر آسيبهاي اجتماعي است.
اعتياد يکي از آسيبهاي اجتماعي مهم در جامعه دانش‌آموزي است و آنگونه که مسئولان ستاد مبارزه با موادمخدر اعلام مي‌کنند، يک درصد از دانش‌آموزان اعتياد دارند.
ابتلا به اعتياد در ميان دانش‌آموزاني که يکي از اعضاي خانواده‌شان معتاد است يا در محيط‌هاي پرخطر زندگي مي‌کنند دو چندان است در همين رابطه ارائه آموزش‌هاي خاص به دانش آموزان و خانواده‌ها ضروري است.
دفتر مراقبت در برابر آسيبهاي اجتماعي وزارت آموزش‌وپرورش محتوايي را تحت عنوان « پيشگيري از اعتياد و آسيبهاي اجتماعي در مدارس » منتشر کرده و نسخه‌اي از آن را براي انتشار در اختيار خبرگزاري تسنيم قرار داده است تا خانواده‌ها از شيوه‌هاي مصون سازي فرزندانشان مطلع شوند.
آسيبهاي اجتماعي و رفتارهاي پرخطر يکي از دغدغه‌هاي مهم در حوزه تعليم و تربيت است که بي توجهي به آن مي‌تواند تلاش‌هاي نهاد مدرسه را جهت به‌هنجارسازي تربيتي کودکان و نوجوانان با چالش روبرو کرده و دچار شکست کند.
از سوي ديگر عوامل مخاطره آميزي که سلامت رواني-اجتماعي دانش آموزان را تهديد مي‌کند، گسترش پيدا کرده‌اند که اين خطرآفريني با نفوذ رسانه‌ها، گرايش به رفتارهاي پرخطري همچون دخانيات، سوءمصرف مواد و خشونت را بيش از گذشته کرده است. در چنين شرايطي برنامه ريزي و اجراي فعاليت‌هاي پيشگيرانه و توانمندساز جهت مصونيت بخشي دانش آموزان در برابر آسيبهاي اجتماعي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
نکته‌اي که بايد به آن توجه داشت اين است که اقدامات آموزش و پرورش در زمينه پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي زماني کارامد و موثر است که رصد، تبيين و تحليل عوامل سبب ساز آسيبهاي اجتماعي، هم افزايي ظرفيت‌ها براي پوشش حداکثري جامعه هدف، تعيين سياست‌هاي يکپارچه جهت پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي و رويدادهاي مختلف تهديد کننده دانش آموزان، مداخله به موقع در جهت کاهش عوامل مخاطره آميز و استقرار نظام مراقبت اجتماعي در مدارس رعايت شود.
در بين آسيبهاي اجتماعي رفتارهاي پرخطر به دليل ويژگي‌هاي سني کودکان و نوجوانان نياز به توجه بيشتري دارند. تحليل‌هاي مختلفي در مورد عوامل خطرپذيري نوجوانان از جمله در زمينه گرايش به مصرف مواد ارائه مي‌شود که مي‌توان به عوامل رواني-عاطفي از قبيل افسردگي، استرس، کم‌توجهي و کمبود عاطفي و تحقير شدن، عوامل خانوادگي از جمله بدسرپرستي و جدايي والدين، عوامل تحصيلي از جمله افت تحصيلي و سابقه فرار از مدرسه، عوامل نوپديد از جمله تأثيرپذيري از رسانه‌ها و بازي‌هاي رايانه‌اي و عوامل ناشي از تجربه رفتارهاي پرخطر از جمله تجربه حداقل يک بار گرايش به رفتارهاي پرخطر هرچند به صورت سرگرمي و تفريح اشاره کرد.
نکته‌اي که حائز اهميت است و در تحليل‌ها کمتر به آن اشاره مي‌شود متغيير مهم سبک زندگي است. مي‌توان گفت که بايد در کنار تحليل‌هاي موجود در رابطه با دلايل خطرپذيري نوجوانان توجه ويژه‌اي نيز به موضوع سبک زندگي آنها داشته باشيم.
متغير سبک زندگي شامل طيفي از اولويت‌ها، نگرش‌ها، عادت‌ها و رفتارها از جمله در زمينه رفتارهاي فراغتي، مصرف کالاهاي فرهنگي، الگوي پوشش و شيوه‌هاي زندگي روزمره است که روز به روز بر وزن و اهميت آن بر گرايش‌هاي مخاطره آميز نوجوانان افزوده مي‌شود.
برخي نوجوانان ممکن است از وضعيت خوبي در زمينه شاخص‌هاي رواني و اجتماعي برخوردار باشند اما به دليل وضعيت سبک زندگي‌شان دچار مخاطره مي‌شوند به عنوان مثال نوجوان ممکن است از نظر درسي و تحصيلي وضعيت مطلوبي داشته باشد، وضعيت بهداشت رواني وي خوب باشد و از نظر محيط زندگي نيز وضعيت مناسبي داشته باشد. اما از نظر رفتار فراغتي يا نوع مصرف کالاهاي فرهنگي که از متغيرهاي سبک زندگي هستند داراي گرايش مخاطره آميز باشد که اين توجه ويژه والدين را مي‌طلبد.
راهکارهاي پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي در بين نوجوانان
در کشورهاي مختلف در زمينه پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي برنامه‌هاي مختلفي اجرا مي‌شود و نتايج ارزيابي بين المللي بر روي چند نکته تأکيد مي‌کنند. نخست اينکه بهتر است به تناسب ويژگي‌هاي رشد کودکان مهارتهاي لازم براي خود مراقبتي را به آنها بياموزيم که مي‌تواند شامل آموزش مهارتهاي شخصي و اجتماعي باشد. نکته دوم اهميت فرزندپروري است که بسيار به آن تأکيد شده و نکته سوم اهميت توجه به آموزش خودمراقبتي در دوره کودکي است.
براي تمام کودکان و نوجوانان بايد سطحي از آموزش‌ها و مهارت‌ها درنظر گرفته شود به عنوان مثال تا سن 5 سالگي بايد مهارتهاي افزايش تعلق و دلبستگي، مهارتهاي اجتماعي و خودکنترلي، يادگيري عاطفي، تصميم گيري و آماده سازي تحصيلي، از 6تا 11 سالگي مهارتهاي اجتماعي و خودکنترلي، احساس تعلق به مدرسه، مديريت رفتار، آگاهي و سواد رسانه‌اي و شناخت پيامدهاي رفتارهاي پرخطر، از 12تا 15 سالگي، مهارتهاي اصلاح نگرش در مورد شيوع مصرف دخانيات و مواد، مهارت امتناع و نه گفتن، موفقيت تحصيلي، مهارتهاي ارتباطي خانوادگي و همسالان و شناخت پيامدهاي رفتارهاي پرخطر و از 16تا 17 سالگي مهارتهاي تقويت و افزايش انگيزه، مقابله با استرس، مهارتهاي ارتباطي و خودکنترلي و مهارتهاي شغلي و حرفه‌اي ارائه شود.
در اين رابطه خانواده‌ها نيز نقش مهمي را برعهده دارند که مي‌توان به اين مواد اشاره کرد: ويژگي‌هاي رشدي فرزندانشان را بشناسند، به تناسب اين ويژگي‌هاي رشد مهارتهاي خودمراقبتي به فرزندان بياموزند، به فرزندان خود توجه کنند، به آنها گوش کنند و زمينه گفتگو با آنها را فراهم کنند.
زمينه عزت نفس و اعتماد به خود را در فرزندانشان تقويت کنند. خطرات تهديدکننده همچنين عوامل مخاطره آميز و استرس زا براي فرزندانشان را بشناسند و آنها را کنترل و پيشگيري کنند.
جو مناسبي در خانواده ايجاد کنند. زمينه‌هاي ارزشي و هنجاري فرزندان خود را تقويت کنند. احساس خود ارزشمندي را در فرزندان تقويت کنند. محيط‌هاي دوستي و گروه‌هاي همسالان فرزندانشان را بشناسند و نظارت کنند. قواعد روشن تربيتي براي فرزندانشان وضع کنند و ضمن پايبندي به رعايت آن خود نيز الگوهاي خوبي براي آنان باشند. آگاهي‌هاي خود را در مورد علايق و ويژگي‌هاي گروه‌هاي سني فرزندان خود افزايش دهند و در اين زمينه با مدرسه و مشاوران معتمد مشورت و تبادل نظر کنند.
انتهاي پيام/